Zamek Królewski w Warszawie

Zamek Królewski w Warszawie przez wiele długich lat był najważniejszym budynkiem w kraju - rezydencją królewską, miejscem sejmów, centrum kultury. Na zamku podejmowane były najważniejsze decyzje i uchwały. Obecnie, wpisany na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO, stanowi przede wszystkim rolę muzeum.

HISTORIA ZAMKU

Początki zamku sięgają XIV wieku i związane są z księciem Bolesławem II, który w latach 1294-1313 zjednoczył całe Mazowsze. Najstarszym ceglanym budynkiem zachowanym do dziś jest Wieża Wielka - obecnie Wieża Grodzka, która wzniesiona została w połowie XIV wieku. Na początku XV wieku Janusz I rozpoczął budowę okazałego domu książęcego, zwanego Dworem Wielkim lub Domem Dużym. W tym okresie powstały też m.in. siedziba sądu ziemskiego czy kompleks budynków, zwanych Dworem Mniejszym, przeznaczony specjalnie dla kobiet. Mniej więcej w tej formie zamek funkcjonował do około połowy XVI wieku i w tym czasie należał do książąt mazowieckich. W 1526 roku po bezpotomnej śmierci ostatniego z mazowieckiej linii Piastów, Mazowsze zostało wchłonięte przez Zygmunta Starego i weszło w skład Królestwa Polskiego a zamek książęcy stał się zamkiem królewskim.

W początkowym okresie panowania Jagiellonów, zamek był omijany przez króla. Dopiero Zygmunt August w 1568 roku wraz z całym dworem i urzędnikami przeniósł się na stałe do Warszawy. W tym okresie nastąpiła rozbudowa zamku. Średniowieczną zabudowę przekształcono w trójskrzydłową budowlę gotycko-renesansową. Rozbudowany został Dwór Wielki, który przekształcono w gmach sejmowy. Od południa dobudowano ciąg pomieszczeń a od północy Nowy Dwór Królewski. Powiększony został również Dwór Mniejszy. 

W 1600 roku ruszyła kolejna rozbudowa zamku. Efektem prac była surowa fasada od strony miasta ze strzelistą wieżą, która miała symbolizować królewski majestat. Powstał wczesnobarokowy pięcioskrzydłowy gmach z wewnętrznym dziedzińcem oparty na dwóch prostopadłych osiach. Oś główną wyznaczyły dominująca w fasadzie głównej Wieża i Brama Zegarowa oraz zdobiące przeciwległą fasadę Dziedzińca Wielkiego wieża zwana Władysławowską. Oś pomocniczą utworzyły od północy i południa dwie bramy w skrzydłach bocznych - Senatorska i grodzka. Status budowli, prócz czterdziestometrowej Wieży Zegarowej, podkreślały wieżyczki narożne fasady miejskiej oraz kamienne portale bram. Zachowano Dwór Wielki i Wieżę Grodzką, rozbudowano Nowy Dom Królewski. Na terenie dzisiejszego Placu Zamkowego powstał Dziedziniec Przedni, który od strony miasta zamykały budynki kuchni, apteki, stajni i wozowni.

W latach 1621-1627 wzniesiono od strony Wisły kamienny mur kurtynowy z narożnymi bastionami nadając zamku charakter palazzo in fortezza. W latach czterdziestych XVI wieku Ogrodowa fasada Nowego Domu Królewskiego od strony Wisły otrzymała galerię-loggię wspierającą widokowy taras. W 1644 roku król Władysław IV wzniósł pomnik poświęcony swemu ojcu - Kolumnę Zygmunta. W tym okresie zamek był centrum administracyjnym i kulturalnym kraju.

W 1655 roku podczas potopu szwedzkiego zamek pierwszy raz w swojej historii został zajęty przez obce wojsko. Rozpoczęła się grabież i dewastacja, wywożono wszystkie cenne rzeczy. 

Za panowania Jana III Sobieskiego w latach 1674-1696 na zamku przeprowadzono szereg inwestycji, skupiających się na rozbudowie i przebudowie wnętrz. Zamek znacznie rozdzielono na dwie sfery: królewską-mieszkalną i publiczną-sejmową i administracyjną.

W drugiej połowie XVII wieku zamek tylko czasowo pełnił funkcje rezydencyjne, co sygnalizowało spadek jego znaczenia. Z ważnego symbolu spajającego państwo i siedziby króla i sejmu Rzeczypospolitej przeistoczył się w scenę walk między słabnącym władcą i zrywającą kolejne sejmy opozycyjną magnaterią.

Na początku XVIII wieku zamek ulegał dewastacji spowodowanej brakiem funduszy oraz wojnami. Najpierw poważnie ucierpiał podczas Wojny Północnej w 1704 roku a trzy lata później doznał kolejnych uszkodzeń dokonanych przez wojska moskiewskie. 

Większe prace na zamku przeprowadzono w latach 1721-1722. Dodano drugie piętro nad skrzydłem południowo-wschodnim, podniesiono o jedną kondygnację Wieżę Grodzką a w skrzydle południowym zburzono trzecie piętro. Prace te spowodowały, że wszystkie skrzydła zamku uzyskały jednakową wysokość.

W drugiej połowie lat 30-stych XVIII wieku zrodził się plan gruntownej rozbudowy zamku, jednak z powodów finansowych zrezygnowano z rozbudowy rezydencji aż do samej Wisły, poprzestając na przekształceniu skrzydła północno-wschodniego. Prace te przeprowadzone zostały w latach 1740-1746, w wyniku których m.in. powstał nowy korpus główny, fasadą zwrócony w stronę Wisły. Późnobarokowa elewacja stanowi jedno z największych osiągnięć architektury europejskiej w tym okresie.

Dzięki przebudowom z lat 1721-1722 oraz lat 40-stych zamek uzyskał dzisiejszy wygląd. Nie pozostało natomiast śladu po pracach nad urządzeniem wnętrz. Nie zachowało się właściwie ani jedno pomieszczenie zaaranżowane w tamtym czasie.

Za panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w latach 1764-1795 Zamek Królewski przeżywał okres największej świetności. Środki koronne i prywatne a także smak artystyczny króla pozwoliły na przekształcenie się zamku w reprezentacyjną rezydencję według koncepcji europejskiego oświecenia. W okresie panowania Stanisława Augusta powstało jedenaście projektów generalnej przebudowy obiektu, jednak trudności finansowe monarchy i sytuacja polityczna państwa sprawiły, że żaden z tych projektów nie doczekał się realizacji. Gruntowne zmiany przeprowadzono jednak we wnętrzach rezydencji. Przekształcenia te nadały wnętrzom wysokiej klasy formę artystyczną, tak iż śmiało mogły one konkurować z najważniejszymi ośrodkami władzy królewskiej w Europie

W 1795 roku nastąpił III Rozbiór Polski a Stanisław August Poniatowski opuścił Warszawę pod rosyjską eskortą. Warszawa stała się częścią Prus a zamek wykorzystywany był głównie na siedzibę urzędów pruskich - w tym czasie bardzo popadał w ruinę. Po zakończonej pruskiej okupacji Zamek Królewski odzyskał rangę najważniejszego gmachu państwowego i niezwłocznie podjęte zostały prace remontowe. 

W lipcu 1807 roku utworzono Księstwo Warszawskie. Rozpoczęto wtedy prace remontowe i porządkowe oraz wyposażono apartamenty w modne meble. Po likwidacji Księstwa utworzony został nowy organizm państwowy pod nazwą Królestwo Polskie z własną konstytucją i sejmem oraz monarchą, którym miał być zawsze aktualnie panujący car Rosji. Dla zamku oznaczało to co prawda utrzymanie rezydencjonalnych i państwowych funkcji, jednak aż do Powstania Listopadowego działo się w nim niewiele. 

Z ambitnych projektów przebudowy i rozbudowy zamku podjętych z inicjatywy rządu Królestwa, zrealizowano niewiele; w bezpośrednim otoczeniu budowli wyburzono zabudowę, tworząc tym samym zarys obecnego Placu Zamkowego. W latach 1818-1820 wybudowano od strony Wisły wsparty na arkadach taras nad ulicą Bugaj. Budowla ta, zwana dziś od nazwiska budowniczego Arkadami Kubickiego, połączyła ogród zamkowy położony na skarpie z nowym, powstającym na terenie przylegającym do Wisły. 

Mimo że zamek był oficjalnie rezydencją monarchy, to carowie rzadko do niego przyjeżdżali. Brak obecności władcy oraz organizowanych przyjęć i balów sprawiało, że obiekt najczęściej był pusty, ciemny i głuchy. 

Po zwycięskich bitwach Powstania Listopadowego, w styczniu 1831 roku w uroczystym pochodzie wprowadzono do zamku zdobyczne sztandary a w salach zawisły herby polskie i litewskie oraz polskie orły. Jednak po wkroczeniu wojsk rosyjskich w zamku zniszczono wszelkie pamiątki po niepodległym państwie polskim. Pomieszczenia dzielono na mniejsze, usunięto dawne sztukaterie i podłogi, wywieziono najcenniejsze dzieła sztuki, zastępując je nowymi meblami, sprzętami i obrazami, dostosowując w ten sposób wnętrza do potrzeb i gustów nowych użytkowników.

Po upadku Powstania Listopadowego, decyzją cara, zamek przestał być siedzibą królewską a stał się najpierw rezydencją namiestników królestwa, a potem generał-gubernatorów. Znaczną część pomieszczeń zajmowali urzędnicy i służba oraz wojsko. 

W latach 1851-1852 przebudowano zachodnią i południową elewację zamku. Dobudowana została także attyka, ozdobiona wazami i gipsowymi girlandami, która zasłoniła częściowo dach co zredukowało wizualnie efekt monumentalności budynku. Wkrótce zamek zyskał też nową, ceglasto-pomarańczową kolorystykę.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Do sierpnia 1915 roku ewakuujące się pod naciskiem Niemców wojska rosyjskie wywiozły znaczne ilości mienia zamkowego. Wojska niemieckie wkroczyły do Warszawy 5 sierpnia. Zamek został urzędową siedzibą niemieckiego generał-gubernatora Hansa von Beselera. Dla zamku nadchodził czas odbudowy i rozkwitu.

11 listopada 1918, w symbolicznym dniu odzyskania przez Polskę niepodległości, wywieszono na Zamku biało-czerwoną chorągiew. 19 lutego 1919 roku, Rada Ministrów uchwaliła, że Zamek jest gmachem reprezentacyjnym Rzeczypospolitej, nie został on jednak siedzibą głowy państwa - naczelnik Państwa Józef Piłsudski zamieszkał w Belwederze.

W 1921 roku odsłonięto gotycką fasadę Dworu Wielkiego od strony dziedzińca, oczyszczono piwnice gotyckie, pomieszczenia renesansowe parteru, usunięto przemalowania, przeróbki, wydobywano najistotniejsze walory artystyczne bryły i wnętrz zamkowych. Powracały zwracane przez Rosjan liczne obrazy, rzeźby i inne dzieła sztuki wywiezione z zamku przez władze carskie w różnych okresach. Dało to możliwość odtworzenia sal zamkowych. 

W tym okresie na zamku odbywały się różne uroczystości rangi państwowej, m.in.: wręczenie Józefowi Piłsudskiemu buławy marszałkowskiej w 1920 roku, wystawienie trumny ze zwłokami pierwszego prezydenta Gabriela Narutowicza w 1922 roku, podjęcie króla Rumunii Ferdynanda I przez prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w roku 1923. Na zamku odbywały się  bankiety i przyjęcia. W zamkowych wnętrzach zamieszkiwali również wybitni przedstawicieli kultury polskiej. 

Wraz z objęciem prezydentury przez Ignacego Mościckiego w 1926 roku, w dziejach zamku dokonał się zasadniczy przełom. Stopniowo wyrósł on na siedzibę i rezydencję głowy państwa, miejsce odbywania się najważniejszych oficjalnych uroczystości państwowych. 4 czerwca 1926 roku w Sali Wielkiej odbyło się zaprzysiężenie prezydenta. Od tego momentu aż do września 1939 nad Zamkiem łopotała chorągiew Rzeczpospolitej.

Do końca 1927 roku prowadzone były prace konserwatorskie. Elewacjom nadano nową szatę, usuwając opilastrowanie i attykę z poł. XIX w., przywrócono wysoki dach, pokryty dachówką holenderską. Zamek odzyskał kształty dawnej bryły architektonicznej, która miała być dodatkowo podniesiona przez szeroką fosę przed elewacją zachodnią i południową z mostkami przy Wieży Zygmuntowskiej i Wieży Grodzkiej. Rewelacją naukową okazało się odsłonięcie sklepionych, wczesnobarokowych sal w przyziemiu, gdzie w XVI i XVII w. mieściła się Izba Poselska. Projekt rozbudowy zamku dla celów reprezentacyjnych nie zyskał jednak uznania w oczach nowych władz i w latach trzydziestych powstał nowy projekt. Dachówkę zastąpiono blachą miedzianą, przebudowano Wieżę Grodzką, odremontowano zewnętrzne elewacje, przeprowadzono prace we wnętrzach zamku. Przygotowano w tym czasie też projekt wielkiej rozbudowany zamku, jednak plany te zostały pokrzyżowane przez wybuch II wojny światowej.

Podczas II wojny światowej Zamek Królewski został doszczętnie zniszczony, co symbolizowało stosunek władz niemieckich do zabytków kultury polskiej. Najpierw spłonął on w wyniku bombardowań lotniczych i ostrzału artyleryjskiego we wrześniu 1939 roku a następnie rozpoczęła się grabież wyposażenia i zamek został całkowicie ogołocony. Ostateczne zniszczenie nastąpiły w 1944 roku. Podczas powstania warszawskiego, ok. 10-13 września, Niemcy wysadzili jego ruiny.

Po zakończeniu II wojny światowej zachowane elementy architektoniczne oraz dokumentacja źródłowa pozwalały planować odbudowę zamku. Wielu ludzi twierdziło jednak, że jest to niemożliwe z ekonomicznego punktu widzenia. Wielu architektów chciało też odejść od tradycyjnego układu urbanistycznego i stworzyć całkiem nowe projekty. 

W czerwcu 1945 roku powołano Pracownię Odbudowy Zamku, która do 1949 roku przygotowała projekt odbudowy, zakładający odtworzenie historycznej bryły i układu wnętrz. W 1947 roku odbudowano Bramę Grodzką Zamku. Był to przez wiele lat jego jedyny odbudowany fragment.

Przez kolejne lata władze komunistyczne zwlekały z odbudową zamku. Powstawały różne koncepcje i plany, ale decyzje odwlekano  i szukano innych rozwiązań. 

W połowie 1963 roku uporządkowano tereny byłego Zamku Królewskiego: dziedziniec wyłożono płytami kamiennymi, ustawiono ławki oraz betonowe klomby z kwiatami; śladem historycznego gmachu pozostał metrowej wysokości mur z czerwonej cegły oraz fragmenty ruin.

O odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie zdecydowano 19 stycznia 1971 roku. W lutym 1973 roku nad Zamkiem Królewskim wyrosła pierwsza wiecha, w lipcu 1974 roku na zamkowych wieżach pojawiły się hełmy. W tym samym czasie zdecydowano jakie będą: oficjalna nazwa i przeznaczenie odbudowywanego zamku. Miał się stać instytucją pod nazwą Pomnik Historii i Kultury Narodowej i być miejscem uroczystości i aktów o charakterze państwowym i narodowym oraz zebrań naukowych, kulturalnych i społecznych o szczególnym znaczeniu. Jako muzeum Zamek Królewski miał stworzyć możliwość ukazania społeczeństwu wybitnych osiągnięć polskiej kultury, nauki i historii oraz narodowych pamiątek.  5 listopada 1979 roku podjęto uchwałę powołująca Zamek Królewski w Warszawie – Pomnik Historii i Kultury Narodowej a jego uroczyste otwarcie nastąpiło 31 sierpnia 1984 roku.

Przywrócony do życia Zamek Królewski jest wybitnym dziełem konserwatorskim – częściowo jedynie autentycznym, jednak w pełni wiarygodnym, zawierając relikty epok wcześniejszych, jest dziełem epoki wczesnego baroku. Zamek jest też efektem wieloletnich starań konserwatorów, historyków sztuki, muzealników, podejmowanych często wbrew politycznym oporom władz, oraz – wynikiem zbiorowego wysiłku – do 1980 roku jego odbudowa sfinansowana została dzięki ofiarności Polaków w kraju i na uchodźstwie, zaś w skład jego wyposażenia weszły liczne dary rzeczowe od osób prywatnych, instytucji i rządów.

2 września 1980 roku Stare Miasto wraz z Zamkiem Królewskim zostało wpisane na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO, stając się przykładem niezwykle udanej, wiernej rekonstrukcji, która jest związana z wydarzeniem mającym bardzo poważne znaczenie historyczne. Przykład odbudowy Zamku zwrócił też uwagę zagranicznych środowisk konserwatorskich.

Obecnie Zamek Królewski pełni przede wszystkim rolę muzeum, które obok stałej ekspozycji typowej dla muzeum rezydencjalnego, prezentuje także liczne wystawy czasowe. Zamek Królewski jest też miejscem wielu uroczystości najwyższej rangi państwowej, czym nawiązuje do tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczpospolitej.

GALERIA ZDJĘĆ - ZAMEK Z ZEWNĄTRZ

GALERIA ZDJĘĆ - ZAMKOWE WNĘTRZA

Pokoje Królewiczowskie

Antyszambra Sali Wielkiej

Sala Wielka (Balowa)

Sala Rycerska

Pokój Marmurowy

Pokój Żółty

Sala Tronowa

Gabinet Konferencyjny

Gabinet Króla

Pokój Sypialny Króla

Pokój Audiencjonalny Stary

Pokój Canaletta

Kaplica

Pokój Oficerski

Sala Gwardii Konnej Koronnej

Biblioteka Królewska

Dawna Izba Poselska

             

Podobał Ci się artykuł? 

Będziemy bardzo wdzięczni za Twoje kliknięcie "Lubię to!" poniżej. 

Wszystkie zdjęcia są mojego autorstwa i nie zgadzam się na ich kopiowanie i wykorzystywanie bez mojej zgody (Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych).